Bir Yetişenler Derneğinden Fazlası
Darüşşafaka Mezunin Cemiyeti (şimdiki adıyla Darüşşafakalılar Derneği), sözcüğün gerçek anlamıyla bir mezunlar ya da yetişenler derneği olarak kurulmamıştır.
Bunun ne anlama geldiğini anlayabilmek için, Cemiyet-i Tedrisiyye-i İslâmiye’nin ilk yarım asırlık dönemine göz atmak gerekiyor.
30 Mart 1863 yılında, henüz 37 yaşında olan Daire-i Askeriye ruznamecisi Yusuf Ziya Bey (sonradan Paşa) önderliğinde kurulan Cemiyet-i Tedrisiyye-i İslâmiye, başlangıçta Kapalı Çarşı esnaf çıraklarına islâmiyetin temellerini öğretmek ve mektup, senet ve diğer evrakı okuyup yazabilecek duruma getirmek amacıyla kurulmuş; derslere esnaf, çırak ve kalfalarla birlikte Babıali, Serasker Kapısı, Defterhane ve Maliye Kalem memurları da katılmış; bu eğitim çalışması, Valide Mektebi (Emetullah Kadin Mektebi) ve Ebubekir Paşa Mektebi’nde, Darüşşafaka’nın açılışına kadar sürdürülmüştü.
28 Haziran 1873 tarihinde açılışı yapılan ve bir gün sonra eğitime başlayan Darüşşafaka, 1873-1894 döneminde kurucuların etkin çalışmalarıyla birleşen yetkin öğretim kadrosu sayesinde parlak bir dönem yaşamıştı. Bu dönemde Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Hafız Mustafa Efendi, Fransız Emile Lacoine Efendi, Zekai Dede Efendi, Yahya Kemal Beyatlı, Selim Sırrı Tarcan, Ressam Ali Rıza Hoca gibi ünlü kişiler Darüşşafaka’da öğretmenlik yapmışlardı.
1894-1903 yılları arasında ise, Abdülhamid yönetiminin toplantıları yasaklaması ve artan baskılar, Cemiyet-i Tedrisiyye-i İslamiye’nin Darüşşafaka’yla gereği gibi ilgilenememesine sebep olmuş; okul, mali olanakların giderek gerilemesi sonucu zor durumlara düşmüş; okul yönetiminin zulme varan baskıcı ve keyfi tutumuna karşı Darüşşafakali öğrencilerde hoşnutsuzluk gelişmişti.
1903 yılında bir Ekim günü, Darüşşafaka’nin beş sınıf çavuşu ile harekete önderlik eden Aziz Efendi, toplam altı öğrenci, okul müdürü Hüseyin Paşa’yı şikâyet etmek için toplu olarak Babıali’ye yürümüş ve şikâyetlerini Sadarete bildirmişlerdi.
Durumu telgrafla öğrenen II. Abdülhamid, bunun kendisine karşı bir başkaldırı olduğu vehmine kapılmış, Darüşşafaka’nın derhal kapatılmasını, öğrencilerin ise diğer okullara dağıtılması emrini vermişti.
O sırada Mabeyn-i Hümayun Mütercimi olan Darüşşafaka mezunu ve aynı zamanda Darüşşafaka’da öğretmenlik yapan Mehmed İzzet Bey’in müdahalesi sonucu Darüşşafaka’nın kapatılması önlenmişse de Darüşşafaka Maarif Nezareti’ne bağlanmış, Cemiyet dağılmış, olaylara önderlik ettikleri belirlenen onbir öğrenci ise taşradaki yatılı idadi okullara nakledilmişti.
Maarif Nezareti’ne bağlanan Darüşşafaka süreç içinde bir tür resmi okula dönüşmüştü.
İki dönem arasındaki farkı anlamak için iki anlayışı karşılaştırmak yeterli olacaktır. Kurucumuz Yusuf Ziya Bey (Paşa), mevzuata aykırı bir emir veren devrin sadrazamı Mahmut Nedim Paşa’ya, “…Burası millet tarafindan yapılmış, yüksek bir kuruluştur. Sadrazam buraya iç tüzüğe aykırı bir şeyi emir değil, rica veya tavsiye dahi edemez.” diyebilirken, istibdat devrindeki okul müdürü, yeni dönemin düşüncesini öğretmenlere şöyle anlatmıştır: “Burada, yani okulda, gaye birşeyler öğretmek değildir, esas maksat padişaha yani ‘istibdat’a sadık köleler yetiştirmektir.”
10 Temmuz 1908 (1324)’te ‘hürriyet’ ilan edilmis; 8 Ağustos 1324 (1908) tarihinde Darüşşafaka’da toplanan bir grup Darüşşafaka mezunu, ‘Darüşşafaka Mezunin Cemiyeti’ adi altında bir dernek kurmayı oy çoğunluğu ile kabul etmişler ve bu tarih ‘Darüşşafaka Mezunlar Cemiyeti’nin kuruluş tarihi olarak kabul edilmiştir.
Darüşşafaka Mezunin Cemiyeti’nin kuruluş amacı, Cemiyet-i Tedrisiyye-i İslamiye’yi yeniden kurmak ve Darüşşafaka’yi Maarif Nezareti’nden alarak Cemiyet’in yönetimine bırakmaktı.
Bu görev tamamlanmış; ‘Cemiyeti Tedrisiyye-i İslamiye’ 13 Mart 1325 (1909) tarihinde hükümetçe tanınmış, 25 Mart’ta tüzük gereği doğal başkanı olan sadrazamın başkanlığında çalışmalarına başlamış ve 17 Temmuz 1909 tarihinde Darüşşafaka, yeniden Cemiyet’in yönetimine alınmıştı.
Cemiyet’in yeniden kurulusu üzerine Dernek, 15 Mart 1325 (1909) tarihinde bağımsız bir tüzel kişilik olarak kendini yeniden örgütlemişti.
Mezunlar, çoğunluğu sağlayarak Mezunlar Cemiyeti’nin ilk yönetim kurulunu gizli oylama ile şu isimdeki mezunlardan seçmişlerdi;
Fuat Bey (Posta ve Telgraf Bakan Vekili)
Fahri Bey (PTT Genel Müdürü)
Salih Zeki Bey (Darülfünun Öğretmeni, Matematikçi, Eğitim Meclisi üyesi)
Mehmet İzzet Bey (Darülfünun Yüksek Matematik Öğretmeni)
Hüseyin Remzi Bey (PTT Bakanlığı dış Münasebetler Şubesi Müdür Yardımcısı)
Ferit Bey (PTT Bakanlığı İmalat Müdürü)
Sezai Bey (Mezunlardan)
Harun el reşit Bey (İç Hesaplar Yazı işleri baş Katibi)
Hasan Bey (Telsiz Telgraf Mühendisi)
Sabri Bey (Telsiz Telgraf Mühendisi)
İbrahim Bey (Ziraat Bankası Memuru)
M. Ali Bey (Gümrük Memuru)
Oylama sonucunda başkanlığa Fahri Bey, ikinci başkanlığa Mehmet İzzet Bey, muhasebe işlerine İbrahim Bey ve genel sekreterlige Harun Reşit Bey getirilmişlerdi.
İlk görev tamamlandığı için Dernek, yeni bir görev belirledi: Darüşşafaka, Cemiyet’in ellerinde güvendeyken, Dernek de ‘Cemiyeti Tedrisiyye-i İslamiye’ kurucularının örneğini izleyerek ve onların bıraktığı yerden devam ederek ilk görevi sürdürmeliydi. Bu yeni göreve uygun olarak Dernek, Çırak Mektebi’ni kurdu.
14 Şubat 1325 (1909) tarihinde açılış töreni yapılarak eğitime başlayan Çırak Mektebi, 1328 (1912) yılına kadar Darüşşafaka Mezunları Cemiyeti tarafından yönetildi.
1912 yılında derneğin kendini feshetmesi üzerine, Çırak Mektebi’ni yönetmek için, yöneticileri Darüşşafaka mezunlarından olmak üzere, bir Çırak Mektepleri Cemiyet-i Tedrisiyyesi kuruldu.
1341 (1925) yılında yeniden kurulan Darüşşafaka Mezunları Cemiyeti, Çırak Mektepleri Cemiyet-i Tedrisiyyesi ile birlikte çalıştı.
Darüşşafakalılar Derneği, Cemiyet-i Tedrisiyye-i İslamiye’yi yeniden kuran; Darüşşafaka’yı Maarif Nezareti’nden alıp Cemiyet’e vererek bir mezunlar ya da yetişenler derneğinden daha çok bir kurucu dernek olarak oluşmuştur.
Darüşşafakalılar Derneği, aynı zamanda, Çırak Mektebi’ni yeniden kurarak, kendisini, yetişenler arasındaki dayanışmayı sağlamaya dönük herhangi bir yetişenler derneğinden daha çok, Cemiyet kurucularının yolunda, eğitim davamızın sürdürücüsü olarak geliştirmiştir.
Derneğimizin tarihinden öğrenecegi çok şey var.
Kaynakça:
* Darüşşafaka Tarihi 1863-1998, DC yayini, 1998 Darüşşafaka – Türkiye’de Ilk Halk Mektebi , DC yayini, 1927; DD yayini, 2000